Relikt medycyny pogan.
Czasowe Pismo niemieckie pod tytułem: Der Lund-und Hauswirth, w Numerze 16. z roku bieżącego, zawiera artykuł następuiący: Doktor Marochetti Operator przy iednym ze szpitalów w mieście Moskwie, bawiąc przez czas nieiaki roku 1813 na Ukrainie, dnia iednego wezwany został dla dania ratunku 15 osobom od psa wściekłego pokąsanym.
Właśnie gdy urządzeniem zaradnych środków był zatrudniony, przybyła deputacya z kilku starców tey wioski złożona, prosząc, aby dozwolił ludzi rzeczonych oddać w kuracyą pewnemu wieśniakowi, który od wielu lat tego gatunku chorobę z pomyślnym zawsze skutkiem leczy, a którego sława w tym względzie, przedtem nieco do uszu Pana Marochetti była już doszła. Na żądanie proszących zezwolono; lecz to iedynie pod warunkami: aby Pan Marochetti wszelkim operacyom przedsiębranym był przytomny; niemniey, aby tenże dla przekonania się, iż pies który ludzi pokąsał, rzeczywiście był wściekłym; iednego z ukaszonych, za pomocą środków, iakich sztuka lekarska do tego używać zwykła, w kuracyą miał sobie powierzonego. Na obadwa punkta zgodzono się, a Pan Marochetti wybrał dziewczynę sześcioletnią do swoiey kuracyi.
Wieśniak rozpoczął swoię kuracyą, daiąc 14-tu chorym sobie poruczonym codziennie odwaru sporządzonego z wierzchołków, kwiatu ziela Janowiec farbierski (Sumil. i Fl. Genistae biteae tinctoriae) dziennie po półtora funta na osobę. W przeciągu tego czasu, zaglądał każdemu choremu dwa razy na dzień w gębę, a szczególniey pod ięzyk, dla dopilnowania momentu, w którym, według iego wyrzeczenia, małe guziki jad wścieklizny w sobie zawieraiące wystąpić miały. Skoro takowe istotnie pokazały się, czego sam Pan Marochetti naocznym był świadkiem, wieśniak leczący, poprzekalał takowe i rozpaloną iglicą te mieysca poprzypiekał; po czem zalecił, aby chorzy, odwarem wyżey namienionym, usta płukali. Skutkiem tego sposobu leczenia było, iż 14 osób wieśniakowi powierzonych, gdy upłynął czas sześciu tygodni, przez który ciągłe używali dekoktu, w zupełnem zdrowiu do domów odesłano. Lecz niestety! dziewczynka, mimo naywiększey troskliwości w zastosowaniu środków zaradnych, iakie sztuka lekarska podaie, w dni siedm po ukąszeniu, od napadu wścieklizny opanowana, w ośm godzin po iey wybuchnięciu życie skończyła. Tych, którzy szczęśliwie uszli niebezpieczeństwa, Pan Marochetti miał sposobność widzieć znowu po trzech latach, a razem przekonać się o ich zupełnie czerstwem zdrowiu.
W pięć lat potem zdarzeniu, wezwanym będąc P. Marochetti do 27 ludzi od psa wściekłego pokąsanych , starał się ten ważny wynalazek sprawdzić; a poczynaiąc od dekoktu genistae tinctoriae, następnie zaś uważając z pilnością na wyrastanie wzmiankowanych guzików, niezawodnie przeświadczył się, źe osoby mocno pokąsane, iuż dnia trzeciego, inni zaś 5, 7, i 9. dnia takowego wyrzutu pod ięzykiem podostawały, a z pomiędzy tych iedna kobieta nader lekko i powierzchownie skaleczona, dopiero w dniu 21. Na tych postrzeżeniach gruntuiąc swoie wnioski P. Marochetti, mniema: że jad wścieklizny wkrótce po wprowadzeniu go w ranę przez ukoszenie zadaną, pod iężyk na uyścia gruczołków podszczękowych przenosząc się, rzeczone guziki formuie; że czas, w którym one zwykle okazuią się, iest między 3. i 9. dniem po ukąszeniu; naostatek, że ieżeli też wyrzuty pod ięzykiem we 24. godzin po wystąpieniu nie zostaną otworzone , wtedy żaden iuż nie pozostaie środek ratowania; gdyż chory przez wsiąknienie jadu z gruczołków ogólnie cierpieć zaczyna i w krotce życie utraca. Dla tego też należy, zaraz od pierwszego dnia po ukąszeniu przez psa wściekłego, dwa razy codziennie przez sześć tygodni pod ięzyk zaglądać; a w razie postrzeżenia wyrzutów, takowe lancetem poprzecinać, sondą rozpaloną poprzypalać, i płókanie częste gęby odwarem z janowcu chorym zalecać, obok używania wewnętrznie półtora funta tegoż odwaru dziennie na osobę, lub proszku z tego ziela po drachmie iedney na raz, cztery razy na dzień.
A teraz dla równowagi
wyczyny nowoczesnej medycyny .
Sposób kuracyi,zapobiegaiącey wybuchnieniu wścieklizny u ludzi przez wściekłe zwierzęta pokąsanych, przez Doktora Kruttge wynaleziony i dwudziestoletniem doświadczeniem w szpitalu wrocławskim stwierdzony.
Rzecz wypracowana w języku polskim przez Alfonsa Krysińskiego, Doktora Medycyny, b.Fizyka Woj. Sandomirskiego, Członka Towarz. lekar. w Warszawie.
Wstrzęsa się natura ludzka na samo wspomnienie straszliwey choroby, którą zaszczepia człowiekowi ukąszenie wściekłego zwierzęcia. Gwałtowność iey symptomatów świadczy: do jakiego stopnia wzmagaią się okropne chorego cierpienia, które nie prędzey ustaią, az mu życie wydrą.
Zbyteczną przeto byłoby rzeczą rozprawiać o potrzebie zapobieżenia ternu nieszczęściu. Sprawdzone doświadczenie, że wścieklizna inaczey wodowstrętem zwana) udziela sic nietylko przez ukąszenie psa, lub innych wściekłych zwierząt, ale nadto, że niektóre zwierzęta drażnione i pobudzone do gwaltowney złości, równie iak wściekłe staią się niebezpiecznem dla zdrowia i życia ludzkiego, a zatym: że smutne w tym rodzaiu przypadki nader często, bo codziennie prawie zdarzać się mogą; że niemasz dotąd pewnego i niemylnego sposobu uleczenia wścieklizny po ukąszeniu już wybuchłey; że wszelkie niemal w tey mierze przedsiębrane kuracye, iak to liczne przykład) dowodzą, niepomyślnie się kończą; że naybicgleysi nawet lekarze uznaią ieszcze za płonne i niedostateczne usiłowania sztuki, gdy idzie o ocalenie człowieka w tym okropnym stanie pogrążonego: wszystko to usprawiedliwia bezwątpicnia gorliwą wielu lekarzy staranność o wyśledzenie środków do ochronienia od naywiększey może plagi, iaką przyrodzenie dotknęło rodzay ludzki, i uśmierzenia wynikaiących z tąd cierpień.
Upowszechnienie zatem niemylnego sposobu zapobieżenia wybuchnieniu i skutkom wścieklizny, po ukąszeniu od psa wściekłego, iest dla ludzkości nader ważne i pożądane.
Doktor Kruttge, król. pruski konsyliarz nadworny, któremu współcześni przyznaią wynalezienie tego sposobu, opartego na rozumowaniu, i długoletniem stwierdzonego doświadczeniem, od r. 1797 tak skutecznie leczył wściekliznę w szpitalu wrocławskim, że nakoniec biegleysi lekarze mieyscowi i postronni, przekonawszy się o dzielności iego kuracyi, we wszystkich podobnych przypadkach używać iey zaczęli, z niemałą korzyścią dla ludzkości i chlubą dla sztuki lekarskiey.
Sposób dra Kruttge jest nastepujący:
Skoro człowiek ukąszony od psa lub przez inne zwierze, wzniecaiące podcyrzenie wścieklizny, do szpitala przybędzie, bez względu na rzeczywistą lub mniemaną tylko chorobę psa, obmywaią mu się z przyschłey krwi rany, przez ukąszenie zadane, gąbką w ciepłey wodzie zmaczaną, gąbka zaś niszczy się w ogniu natychmiast po użyciu; rozwarłszy potym dostatecznie od siebie brzegi rany,wsypuie się w takową, aż do samego spodu czyli dna, warsztwa proszku z much hiszpańskich ( Pulvis Cantharidum) , równie iak we wszystkie ślady od zębów pozostałe; proszek z lekka się w ciało palcem naciska; samę ranę okrywa się plastrem z tychże much, tak obszernym, ażeby w około, przynaymnićy na pół cala poza brzegi rany rozpościerał się. Natychmiast po tem opatrzeniu, daią się choremu proszki z solanu żywego srebra łagodnego (Mercurius dulcis),stosownie do wieku i konstytucyi po pół grana lub po całym, co godzin trzy lub cztery, nieprzerywaiąc kolei nawet w nocy. Nadto, wciera sobie pacyent z rana i na wieczór, nim się spać położy, 20 gran szarey maści merkuryalney ( Ung. neapolit.), zaczynaiąc frykcye nayprzód około rany, gdy mieysce tego dozwala, potem zaś na członkach koleyno, tak iżby pierwsze natarcie na prawem ramieniu, drugie na lewem udzie, zawsze atoli na wewnętrzney tych części płasczyźnie, uskutecznionem było, postępuiąe w tey mierze znaiomym sposobem, przy zwyczaynych merkuryalnych frykcyach używanym.
Gdy iuż wizykatorya zupełny swóy skutek sprawi, t.i. gdy się pęcherz; utworzy, odcina go się całkowicie płaskiemi nożyczkami; a wsypany i iuż wilgotny proszek z much hiszpańskich wyimuie się, wsypuiąc świeżą porcyą gdy rana iesl głęboka, lub opatruiąc maścią kantarydową {Ung. Cantharid:), ieżeli iest płytka.
Takie opatrywanie, którego skutkiem iest zdrażnienie i następne ropienie, mniey lub więcey obfite, powtarza się slosownie do mnieyszey lub większey drużliwośei chorego i stosownie do obfitości ropienia, dwa razy na dzień, postępując tak ciągle przez całe sześć tygodni; przez który to przeciąg czasu , opisana zaradcza kuracya koniecznie trwać powinna. Używanie zaś proszków z solanu żywego srebra łagodnego, i wcieranie szarey maści tak długo, bez przerwy, odbywać się ma, dopóki nie tylko saliwacya czyli płynienie śliny nie nastąpi, ale nadto, dopóki do tego stopnia nie doydzie, iż się utworzą na dziąsłach i ięzyku małe wrzodziki merkuryalne, a chory około funta śliny dziennie tracić zacznie. Skoro taki stan się okaże, iuż się naówczas szarey maści nie wciera, i tyle tylko kalomelu się daie, ile potrzeba , ażeby saliwacya do końca kuracyi w miernym stopniu utrzymać.
Jeżeli zaś w czasie opisaney dopiero kuracyi , z pewnością się okaże, ze pies który pokąsał chorego nie był wściekły, a administracya szpitala urzędowe w tey mierze od fizykatu miasta uwiadomienie otrzyma, dalsze używanie merkuryuszu natychmiast ustaie, i leczenie na samem tylko opatrywaniu rany ogranicza się, tak przecież, izby w tym nawet przypadku, ropienie przez dni 30 utrzymanem było.
Jeżeli zaś, iak się to częstokroć zdarza, pies zaraz po ukąszeniu został zabiły i gdy temsamem o iego stanie pewney wiadomości powziąść nie można; naówczas pokąsany przez całe 6 tygodni licząc od pierwszego dnia kuracyi, opisanego wyżey sposobu zaradczego używa, a po upłynieniu tego czasu, nim się ieszcze rany zabliźnią , robi mu się na ramieniu lub pod kolanem zwyczayna apertura (która atoli nie wiecey iak iedno tylko ziarno grochu obeymować powinna), z tem przy wyiściu ze szpitala napomnieniem, ażeby przez rok cały takowey nosić nieprzestawał.
Główne warunki, od których ścisłego dopełnienia pomyślny skutek leczenia zależy, są następuiące:
1. Zadane przez ukąszenie rany nie powinny bydź wypalane, ani wypiekane, lub iakimbądź sposobem niszczone przez tak zwane kauterya polencyalne (Cauterium potentiale).
2. Każde skaleczenie, przez psa podeyrzanego zadane, chociażby było iaknaymniey znaczne i naydrobnieysze, należy opatrywać według podanego sposobu, który za normę służyć powinien. Warunek ten iest koniecznym. Dla tego też powinnością iest chirurga naystaranniey zważać, aby żadnego nieznacznego mieysca niepominął; wypada zatem, nietylko skaleczonego dokładnie wypytać się, ale nadto skoro iest podobieństwo ze w kilku mieyscach został pokąsany, całe ciało iak nayściśley obeyrzeć.
3. Nieodzowną iest także rzeczą, ażeby rany przynaymniey przez całe sześć tygodni otworem, i w obfitem ropieniu pozostawić. Co większa, załecono w nowszych czasach, aby ropienie do 70go dnia utrzymać; ostrożność ta, przez niektórych lekarzy używana, w pewnych okolicznościach łatwo usprawiedliwić się daie.
4. Saliwacya iest koniecznym warunkiem pomyślnego leczenia. Nie dość atoli aby ią iak nayrychley sprowadzić; trzeba ią nadto przez cały ciąg kuracyi starannie utrzymywać, tam zwłaszcza, gdzie skaleczenie zadane iest na twarzy lub na takich częściach, w których blizkości znayduią się mnieysze lub większe zbiory gruczołków limfatycznych. W takich to przypadkach, iaknayśpiesznieysze pobudzenie saliwacyi iest główną rzeczą; naypewnicy zaś osiągnąć to można, przez nacieranie szarey maści w wielkiey ilości wraz z wewnetrznem użyciem kalomelu, podanym iuż sposobem. Zresztą rozumie się samo przez się, że oddalenie obawy wszelkiego niebezpieczeństwa, zapewnienie nieszczęśliwego o pomyślnym skutku użytego leczenia, rozweselenie iego umysłu, pilna baczność na transpiracyą i ścisłe zachowanie dyety, przy każdey w ogólności nierkuryalney kuracyi przepisaney, uważane bydź powinny iako istolne środki do osiągnienia zamierzonego celu.
5. Oprócz tych środków głównych, Dr. Hufeland w 1815 r. zalecił ieszcze, po skończeniu powyższey kuracyi użycie fontanelli. Dla tem większey przeto pewności, iak się iuż wyżey powiedziało, wypada choremu postawić aperturę bądź na ramieniu, bądź na goleni pod kolanem, tak atoli, izby otwór niewięcey nad iedno ziarno grochu okrągłego obeymował. Ropienie z tego sztucznego wrzodu przez dwa miesiące utrzymywać należy.
6. Nakoniec wielu biegłych lekarzy miasta, przekonawszy się o zadziwiaiącey skuteczności opisanego sposobu, poczyniło w nim zmiany i modyfikacje, tem więcey pomyślny skutek iego nadwerężaiące lub opóźniające, im bardziey od przepisanych zasad zbaczaia. Naymniey ieszcze zmienia się bieg i skutek kuracyi, przez skaryfikacye czyli nacięcia, zalecone i używane od niektórych lekarzy przed applikacyą proszku z much hiszpańskich; gdy atoli ta operacya wielkiey wymaga ostrożności, gdy mianowicie każde szczególne nacięcie świeżym lancetem od zdrowego ciała do skaleczoney części zrobić potrzeba, a nadto wszystkie użyte lancety po operacyi zniszczyć, przeto bezpieczniey takowych skaryfikacyi, iako w wykonaniu trudnych, zupełnie zaniechać. Niemniey także użycie rozpalonego do białości żelaza przy podaney tu kuracyi miejsca mieć nie może gdyż doświadczenie przekonywa niewątpliwie, że takowe wbrew się przeciwia iey skutkom.
Co się zaś tyczy wypadków, wskazanym tu sposobem zapobiegania powstaniu wścieklizny otrzymanych które zarazem są niewzruszonym dowodem iego skuteczności, dość będzie powiedzieć, że od dnia 8 kwietnia 1810 roku, do dnia ostatniego tegoż miesiąca 1824 r. przyieto do szpitala w Wrocławiu ogółem 184 osób, tak przez psy rzeczywiście wściekłe, iako i psy podeyrzane pokąsanych, z których w powyższym przeciągu czasu tylko dwie osoby w kilka tygodni wścieklizny dostały, i w skutku tey choroby życie utraciły. Z tych atoli dwóch osób iedna, Dorota Brettig, otrzymawszy dwadzieścia przeszło ran, przywieziona do szpitala 2go marca 1824 r.
[...]