Pszenica Perz.

Roślina ta, jako uprzykrzone i do wygubienia trudne zielska, w ogrodach i na roli uprawnej powszechnie jest znajoma. Źdźbła perzu pospolicie korzeniem onego zwane rozchodzą sie pod powierzchnią roli, ścisłą formują plecionkę, i puszczając drobne korzonki, coraz dalej sie szerzą i zabierają potrzebne roślinom ogrodowym i zbożom soki. Najlepszy sposób oczyszczenia roli z perzu jest uprawa na niej roślin okopowych. Wieśniacy zebrany przy bronowaniu roli perz składają na kupy; lecz tym sposobem mało się przyczynia do oczyszczenia roli, albowiem rozrzucony późniejszym oraniem po całej niwie nanowo rośnie i szerzy się; radniej jest przeto zebrany spalić na popiół.

Roślina ta obok szkodliwości swej, ma wielorakie w ekonomi użytki. Liście czyli trawa perzu służy bydlętom za przyjemny pokarm, ususzone też wyborne dają siano. Korzenie czyli źdźbła ziemne, oczyszczone, wymyte i porznięte na sieczkę, dają najposilniejszy wcale zastępujący owies pokarm dla koni, oraz bydląt i świń. W Finlandyi zbierają perz, myją go, siekają, wysuszony w piecu mielą na mąkę i z dodatkiem nieco mąki żytniej smaczny i pożywny chleb pieką. Kasza z mąki perzowej, z dodatkiem nieco krup i mleka, smakowitą daje potrawę. Posiekane i utłuczone, gdy się je zwyczajnym sposobem podda rojeniu, przyjemny, orzeźwiający dają napój, z którego przez destillacyą można też otrzymać gorzałkę nader przyjemnego smaku. Świeży perz pocięty na kawałki od 2—3 cali, używa się do zasiewania nieużytecznych piasków; na ten koniec rozrzuca się w jesieni w brózdy umyślnie na to robione i przywłóczy broną. Tym sposobem jałowe, a nawet ruchome piaski zamieniają się w użyteczne pastwiska. Podobnymże sposobem można go zasiewać na łąkach, gdzie zasiew roślin pastewnych mniej jest pewny i korzystny, jako też do umocnienia tarassów, gdzie gęstą i ścisłą tworzy murawę.

Oprócz użytków, jakie przynoszą słodkie i w mąkę obfitujące korzenie perzu na pokarm dla ludzi i bydląt, niemniej też szacowne są w medycynie domowej. Sok ich słodki ma własności mydlaste, otwierające; sok wytłoczone ze świeżych korzeni perzu i uwarzony do gęstości syropu ma własności i skutki znajomej w aptekach manny kalabryjskiej; w duszności pochodzącej od zgęsłej flegmy najpoyślniej się używa; sok świeżo wyciśniony dzieciom co ranku dawany naczczo dzielnie służy przeciw robakom. Odwar korzeni łagodzi cierpienia od kamienia pochodzące, rozpuszczając go niekiedy całkowicie i przez drogi urynowe wyprowadza; używany ciągle i długo, znosi uporczywe zatwardzenie stolca, w których inne drażniące i zwalniające środki są szkodliwe. Proporcja zwyczajna jest 8 łotów pokrajanych korzeni na 3 kwarty wody. Warzy sie aż do pozostania dwóch kwart, która to ilość odwaru, zażywając po filiżance od czasu do czasu, wypić należy codziennie. Z korzenia perzu robione legowiska dla psów trzymanych na łańcuchu uwalniają od pchłów trapiących je w lecie.

Jest zimny y suchy w przodku pierwszego stopnia / woda w ktotey wrzał perz s korzeniem piotruszczanym urynę popadza obficie y kamień drobi / itheż rospadliny w męcherzu goi / y biegunkę niewymownie leczy.

Sok tego ziela rany za świeża spaia / ale nasienia iego urinę pędzi / y wilkosci w żołądku iteż w ielitach wysusza.

Theż korzeń tego ziela rany krwawe goi / to iesisz? korzeń tey trawy stłuczony z sokiem teyże trawy wespołek / a przyłożony na rany / stula te y goi.

Też woda w ktorej wrzał perz / grizienie żywota / y rany abo rospadliny w męcherzu ulecza / kamień drobi / urynę pędzi.

Psi gdy się chcą uleczyć / tedy trawy albo perzu pożywaią / tak ku wraca przychodzą.

Też wino w ktorymby był perz warzony z ielenim ięzykiem a s korzenim iaworowym / a ocukrowawszy piy / to bolenie odeymuie sledziony / Takież gdy tego na sledzione z wierzchu przyłożysz / mocnie ią wspomaga / cukru nic nie przykładaiąc / Pandekta mowi.

Awicenna też o tym powiada / iże perz rospadliny y rany spaia y stula mocnie.

Uwarzony pyrz w winie z dyptanem a z nasienim piotruszczanym / iteż z nasienim łamikamieniowym / kamień z nyrek y z męcherza wypędza.

Nasienie perzowe w winie warzone abo w wodzie / urynę pędzi mocnie / iteż wracanie y biegunkę zastanawia / Pandekta s powieści Galena powiada.

Też sok perzowy s trochą prochu bożego drzewka / a s trochą miodu day wypić temu ktoryby miał robaki w sobie abo glisty / morzy ie y wypędza z żywota / abo też z sokiem perzu z żołcią wołową zmieszawszy / a tym ciepło namazuy żywot dla wypędzenia robaków.

Też sok perzowy z zielem wespołek stłuczony a z trochą octu / ogień piekielny ugasza barzo mocnie.