Chmiel pospolity.

Chmiel pospolity rośnie dziko w lasach liściowych, zaroślach i chruśniakach. Jest to roślina oddzielno-płciowa, na jednym krzaku rosną tylko samcze, na drugim tylko samicze kwiaty. Na wiosnę puszcza z korzenia słabe, szorstkie wicie, które około blizko stojących drzew i roślin wijąc się w górę, wznoszą się na gruncie żyznym do wysokości 20 i więcej łokci.

Chmiel używany w ekonomice do warzenia piwa, jest to, jakośmy wyżej rzekli, owoc samiczej jego rośliny, czyli raczej zawarty między łuszczkami onego pył czyli mąka chmielowa (Lupulin). Mąka ta koloru złotawo-żółtego, ma zapach mocny, aromatyczny, nieco odurzający, oraz bardzo gorzki rozgrzewający smak. Łuszczki szyszek chmielowych i słupek na których sa osadzone, po zdjęciu z nich Lupulinu, nie mają szczególnego aromatycznego smaku i zapachu; dają odwar gorzki, któren po kilku dniach bardzo nieprzyjemny smak przybiera, i do żadnego użycia nie jest przydatnym.

Podług doświadczeń Payena i Chevallier, Lupulin składa 1/10 część szyszek chmielowych, i jest jedną z głównych zasad warzonego z nim piwa, porteru i t.p. trunków, która żadną rośliną dotąd nie dała się należycie zastąpić; suszone liście i wicie chmielu, służą za pokarm dla bydła. Wicie wysuszone przed mrozem, i przed użyciem na 12 godzin zamoczone w wodzie, używają się miasto sznurków do wiązania różnych przedmiotów. Też wicie mogą się używać do garbowania skór.

Młode wyrostki chmielu na wiosnę, używają się jak szparagi. Wicie obrane w jesieni z szyszek, moczone i wyrabiane jak konopie, dają włókno na grube tkaniny, liny i powrozy bardzo przydatne; rozesłane przez zimę na dachu, dają się takoż przerobić na włókno; popiół ze spalonych wici ceniony jest i poszukiwany w fabrykach szkła.

W użyciu lekarskim chmiel ma własności ogrzewające, wzmacniające żołądek, i podług innych nieco narkotyczne. W większej porcyi użyty, sprawuje ból głowy, zatwardzenie; osłabia żołądek, i opaźnia obieg krwi. Anglicy używają wyciągu chmielnego (Extract) rozpuszczonego w wodzie, lub piwie, od 20 do 30 gran codziennie na osłabioną trawność żołądka, utratę apetytu, kwasy żołądkowe, przeciw robakom i t.p. Wyciąg do podobnego użycia robi sie sposobem następującym: na 3 funty całych chmielowych szyszek, wlej 9 funtów wrzącej wody; nalanie to przykryte, zostaw przez godzin 12, poczem postaw na ogień, a gdy przy ciągłem mieszaniu zawre, zdejm natychmiast z ognia, zlej, przecedź i wygnieć do innego naczynia; po 6 godzinach zlej ostrożnie klarowny odwar, z osiadłych na dnie grubszych części, i nakoniec wyparuj w łaźni wodnej, do gęstości zwyczajnej Extractom. Pył chmielowy czyli Lupulin zaleca się w osłabieniach ciała pochodzących, z samogwałtu i zbytecznego wydzielania sie nasienia; Lupulin zażywa się po kilka gran na raz, albo utarty z cukrem, w proszku, albo utarzany w pigułki, alboli też tynktura, z niego od 30 do 60 kropel. Tynktura robi się tak: weź lupulin łotów 2, wlej nań spiritusu najtęższego (Alcohol) łotów 6 i zostaw zatkane przez dni 6, poczem przecedź i dodaj tyle spirytusy, aby całość wynosiła znowu łotów 6. W bezsenności radzą niektórzy kłaść pod głowę poduszki chmielem nasypane. Podobne materacyki z dobrym skutkiem używają się na guzy i obrzękłości podagryczne.

W uporczywych wrzodach i ranach używa się chmiel sposobem następującym; spora garść chmielu, warzy się mocno w kwarcie wody; do odwaru dodaje się sadła lub oleju, oraz tyle mąki owsianej, aby się zrobiła nieco gęsta bryja; ta ułożona na płatku, przykłada się bezpośrednio na ranę lub wrzod; boleść się uśmierza, rana się oczyszcza, nie szerzy się dalej, i znosi dalsze opatrzenie szarpią i łagodzącemi maściami; maść z lupulinu i sadła zaleca się jako środek łagodzący okropne boleści w ostatnim perjodzie raka. Następujące lekarstwo z chmielu na katar, okazało się nader skutecznem. Weź garnczek gliniany, napełnij go chmielem, nalej kwasem zbożowym, jakiego pospólstwo za napoj używa, nakryj denkiem, i zamaż ciastem szpary; wstaw do gorącego pieca na godzin 4, aby się należycie uwarzył; idąc spać, otwórz garnczek, postaw przed sobą, okryj głowę chustą, żeby się para z niego nie rozchodziła na stronę; trzymaj tak pół godziny; przez noc ustąpi najsilniejszy katar.

Po zebraniu chmielu, chmieliny czyli pręty chmielowe kraią się w kawałki trzy łokcie długie, roszą się przez kika nocy na trawie, a potem moczą w wodzie płynącey, nareszcie suszą się na powietrzu i wymiedlaią tym sposobem iak len. Wyrobki z tego materyału mocnieysze są od lnianych i konopnych. W Szwecyi używała go do żaglów okrętowych. U nas przydatnemi bydź mogłyby do powrozów, sieci rybackich, a przynaymniey wańtuchy do pakowania chmielu w mieyscach, gdzie takowy w większych ilościach uprawiaią, nie powinnyby osobnego zachodu i koszstu na uprawę lnu i konopi, albo kupno takowych sprawować.

Jest Chmiel ciepły i suchy w pierwszym stopniu / nieiako się skłania ku żimności / ma moc usmierzaiącą boleści ktore z gorącey przyczyny pochodzą / a tak ma moc ugaszającą ognistego zapalenia / a czyni wolność żywota.

Sam chmiel nie ma być często pożywany / abowiem otwiera krwawnice / a przetho ma być kniemu przymieszano trochę draganku abo trochę mastyki abo spiki / abowiem thy rzeczy oddalaią iadowitość od chmiela / a czjnią ij barzo dobrym a pożytecznym / thakże y serwatka iesth dobra gdy ij włożysz w nie na noc / abo powarzysz trochę.

Pandekta mowi o chmielu / iż chmiel wywodzi s ciała kolere żołto / a krew czyści y zapalenie krwie chłodzi / a gdy namoczysz chmiel w serwathce na noc / przez siedm abo osm godzin / a tey serwatki się napijay ciepło.

Też syrop uczyniony s chmielu / leczy żołto niemoc / y opuchlinę ktora z gorącey przyczyny bywa / tak uczyń. Weżmi soku chmielowego / mleczowego / ieleniego ięzyka / każdego sniey rowno popołkwarty / kwiatkow fiołkowych / borakowych / rozynkow / każdych rowno po garści / nasienia hanyżowego / ięczmieniu otłuczonego / nasienia ogorkowego / malonowego / baniowego / citrullowego każdego snich rowno po łocie / octhu winnego iednę uncyą iakoby spięć łyżek / ty wszystki rzeczy warz aże do połowice / a potym przecedziwszy ocukruy białym cukrem / a tego się napijay poranu y w wieczor po trunkowi ciepło / a gdy ij wypijesz / tedy weźmi thy piłuły tak napisawszy na karcie do apteki. Weźmi massi piłuł de Reubarbaro 2 szkropuły / massi piłuł s polney ruty 1 szkropuł / diagrydij 3 ziarnka / zmieszay ty rzeczy a uczyń piłuł dziewięć s syropem polney ruty / a nazaiutrz po piłułach weźmi kołaczkow Triasadaiorii z apteki / abo Diarodo abbacis dla posilenia.

Też sok chmielowy s krupami ięczmiennemi dobra karmia tym ktorzy miewaią bolenie głowy z gorącey przyczyny / iteż tym ktorzy maią zapalenie wątroby / syrop przerzeczony dobry iest naprzeciwko gorączkom ktore s kolery pochodzą iteż ze krwie / abowiem ten syrop kolerze wywodzi spalwtą? / y zatkanie z wątroby y z sledziony wypycha itheż z żył / ktore zową ssące żyły.

Też sok chmielowy z serwatką abo z wodką mleczową iest dobry na żołthą niemoc / y naprzeciwko bolączkom gorącym wątrobnym / Pandekta mowi Capitula o chmielu.