Zaratusztrianizm

Zaratusztrianizm (Zoroastryzm)- najstarsza, wciąż istniejąca religia monoteistyczna, założona przez Zaratusztrę ok. 1400-1200 r. p.n.e., w północno-wschodnim Iranie. Religia ta wywodzi się z pierwotnych wierzeń ludów indoeuropejskich, żyjących na terenach obecnego północnego Iranu, zwanych mazdaizmem.

Zaratusztrianizm był religią państwową w trzech kolejnych imperiach istniejących na terenie współczesnego Iranu i Iraku – państwie Achemenidów, Seleucydów i imperium Partów i miał bardzo silny wpływ na inne religie – hinduizm, judaizm i poprzez judaizm na chrześcijaństwo i islam. Takie podstawowe zasady tych religii jak Sąd Ostateczny, wędrówka duszy po śmierci do piekła lub nieba, wiara w Diabła, Ducha Świętego, filozoficzna konstrukcja Trójcy Świętej i nadejście Syna Bożego, są w dużym stopniu zapożyczone z zaratusztrianizmu. Upadek potęgi tej religii wiąże się z ekspansją islamu, jednak sam islam wziął z zaratusztrianizmu wiele idei, zwłaszcza w wersji szyickiej.

Liczne grupy zaratusztrian, zwanych też parsami, przetrwały w Iranie do czasów współczesnych i miały silne wpływy we władzach tego państwa aż do czasu rewolucji ajatollaha Chomeiniego, który wymordował lub zmusił do emigracji resztki społeczności Parsów Irańskich. Religia ta obecnie utraciła znaczenie i wyznają ją nieliczne, wymierające grupy (łącznie nie więcej niż 250 000 ludzi), żyjące w Indiach (ok. 150 000), Iranie (ok. 40 000) oraz w USA i Wielkiej Brytanii.W ostatnich latach notuje się spadek liczby wiernych (na rzecz bahaizmu i hinduizmu) oraz spadek aktywności religijnej. Świętą księgą zaratusztrian jest Awesta, której najważniejszą część tworzą Gaty, zgodnie z wierzeniami napisane przez samego Zaratusztrę (zobacz: język awestyjski).

Teologia zaratusztrianizmu

Przedstawiona tu teologia pochodzi z najstarszej wersji zaratusztrianizmu zawartej w Gatach.

Ahura Mazda i Angra Mainju

Ahura Mazda (Pan Mądrości) i jego przeciwieństwo Angra Mainju (Zły Duch) tworzą stale splecioną parę, która toczy z sobą bezustanny bój o władzę nad światem. Ahura Mazda jest jednak jedynym prawowitym Bogiem, zaś Angra Mainju jest tylko jego negatywowym odbiciem, które bez Ahury Mazdy nie mogłoby samodzielnie istnieć.

Ahura Mazda, pozostając jednością, posiada siedem emanacji, zwanych świetlistymi Istotami, lub też “Świętą Siódemką”, które również można rozumieć jako nazwy podstawowych atrybutów Ahury Mazdy i jednocześnie podstawowych cnót, którymi powinien cechować się każdy wyznawca:

1.Spenta Mainju – najważniejsza z nich – Duch Święty, będący “podstawową substancją” Ahury Mazdy;
2.Wohu Manah – Dobra Myśl;
3.Asza Wahiszta – Najlepsza Prawość;
4.Armaiti – Święte Oddanie;
5.Chszatra Wairja – Panowanie nad pożądaniem;
6.Haurwatat – Zdrowie;
7.Ameretat – Długie Życie.

Oprócz tego Ahurze Maździe pomagają Spenta Jaza – czyli całe grono świętych, do których Zaratusztra zaliczył wszystkich ważniejszych bogów z panteonu mazdaizmu, odbierając im jednak atrybut boskości i zrównując ich ze świętymi ludźmi działającymi po śmierci z zaświatów – najważniejszy z nich to Mitra, strzegący bram nieba i wpuszczający tam tylko dusze dobrych ludzi.

Angra Mainju nie posiada takich emanacji jak Ahura Mazda, posiada jednak korpus złych duchów tzw. Dewów, zwanych w wersji pahlawijskiej demonami, które pomagają mu w dziele zniszczenia. Do kategorii Dewów “wpadają” też automatycznie wszystkie obce bóstwa z innych religii. Angra Maju był w późniejszej, pahlawijskiej wersji zaratusztrianizmu nazywany Arymanem, a Ahura Mazda- Ormuzdem.

Akt Stworzenia i Trzy Epoki

Ahura Mazda jest Bogiem, który stworzył świat i wszystko, co w nim dobre. W pierwszym etapie Ahura Mazda poprzez swoje Świetliste Istoty stworzył wszystko oprócz ognia, co trwało siedem dni, po czym pozostawił to w stanie bezcielesnym i wstrzymał upływ czasu aby odpocząć. Była to pierwsza epoka świata. Wszystkie twory Ahury były w tym stanie doskonale statyczne i niezmienne – wszystko doskonałe i na swoim miejscu. Następnie Ahura Mazda stworzył ogień i puścił świat w ruch, uruchamiając upływ czasu i nadając wszystkiemu cielesność. Otworzyło to drogę Angra Maju, który natychmiast zaatakował i skaził wszystkie twory Ahury Mazdy. Zaatakował ziemię, tworząc pustynię, zasolił wodę w morzach, spowodował więdnięcie roślin i śmierć pierwszego człowieka, a na koniec “popsuł” nieskalaną czystość ognia, tworząc dym. Od tego czasu zaczęła się druga epoka – epoka “zmieszania” – walki dobra ze złem, w której obecnie żyjemy. Pod koniec tej epoki nastanie czas sądu ostatecznego, kiedy to Ahura Mazda zstąpi osobiście naziemię, oddzieli dobro od zła i ustanowi z powrotem doskonały porządek, jednak z zachowaniem czasu, ognia i cielesności. Nastanie wtedy trzecia epoka, epoka Królestwa Bożego na ziemi.

Życie pośmiertne

Dusze ludzi po śmierci tracą do dnia sądu ostatecznego swoją cielesność i wędrują przez “Most Dzielący” do piekła, czyśćca lub nieba. Na moście, u wrót nieba, stoi Mitra, który dzierży w swoich rękach szale sprawiedliwości, na których są ważone dobre i złe uczynki, myśli i słowa. Gdy dobro przeważa nad złem w życiu danej duszy – trafia ona do nieba, gdzie może spokojnie oczekiwać na dzień sądu ostatecznego, kiedy to z powrotem uzyska cielesność i wróci na ziemię, aby powiększyć grono “sprawiedliwych”. Gdy zło przeważa nad dobrem – dusza jest strącana do piekła, z którego już nigdy nie wyjdzie i będzie pod kontrolą Angra Maju cierpiała nieskończone męki. Gdy szale się doskonale równoważą – dusza trafia do krainy umarłych, stając się szarym cieniem, nie mogącym czuć radości ani smutku.

Mesjanizm

Sama idea nadejścia mesjasza jest tylko w Gatach zasygnalizowana, dopiero w dalszych częściach Awesty zostaje rozwinięta. W tzw. Starej Aweście opisana jest koncepcja, wg której Zaratusztra nie umarł śmiercią naturalną, lecz świadomie zanurzył się w wodach jeziora w Pamirze. Bezpośrednio przed dniem Sądu Ostatecznego do jeziora tego ma wejść dziewica, zostać cudownie zapłodniona nasieniem Zaratusztry i urodzić Saoszjanta, czyli mesjasza, który poprowadzi zastępy sprawiedliwych do ostatecznej walki ze złem.W tzw. nowej Aweście, napisanej ok. 630 r. p.n.e., zwanej też Awestą Pahlawijską, będącą niedokładnym i przeinaczonym tłumaczeniem starej Awesty, fragment opisujący nadejście mesjasza został “przerobiony”. W wersji Pahlawijskiej dziewica ma być zapłodniona Duchem Świętym i urodzić syna samego Ahury Mazdy, który będzie jednocześnie człowiekiem i kolejną, ósmą Istotą Świetlistą.

Etyka i obyczaje zaratusztrian

Etyka zaratusztriańska jest zbliżona do etyki chrześcijańskiej. Człowiek jest dziełem Ahury Mazdy, ma jednak wolną wolę i może zdradzić swojego stwórcę, stając po stronie sił zła.Z natury człowiek jest jednak dobry i jego powołaniem jest stanąć do walki ze złem w szeregach popleczników Ahury Mazdy.